Onderwijs op reis is eigenlijk iets waar je niet onderuit lijkt te kunnen als je op reis gaat en je kind is leerplichtig. Wij hadden vooraf bedacht hoe we de onderwijstijd zouden invullen, hoe vaak, wanneer en op welke manier. Ik had een keurig onderwijsplan opgesteld, een planning gemaakt en alle materialen ingescand en verzameld. Dus dat lesgeven op reis moest wel goedkomen.

Hoe de theorie is en hoe de praktijk uitpakte? Ik vertel je er in dit artikel meer over.

Onderwijs op reis; vooraf bedenk je hoe je dat gaat doen en je bereidt je voor. Alles gaat mee in de bagage, digitaal of niet. Je hebt afspraken gemaakt met de school van je kind, misschien heb je begeleiding van een leerkracht online. Of misschien heb je met de eigen leerkracht afspraken gemaakt om onderweg af en toe contact te hebben. Misschien ben je wel bij mij terechtgekomen voor Les van Tes. Je wilt namelijk dat je kind(eren) bij terugkomst weer moeiteloos hun plek in de klas vinden en zonder problemen met de leerstof meekomen. Leerplicht is een ding, leerplichtige kinderen zijn lastig. Tenminste, als je buiten reguliere vakanties om je kind mee wilt nemen naar het buitenland. Want dat mag niet. Ik schreef er al eens een artikel over: Hoe je dat kunt aanpakken en waar je tegenaan kunt lopen. Je leest het hier.

Maar jullie gaan wel en dus wil je laten zien dat het kan, onderwijs op reis. En dat je kind dit kan. Dat hij straks zonder problemen weer meedraait op school. Sterker nog, misschien blijkt wel dat hij het op school nog beter doet dan voor jullie reis.

Maar goed, de voorbereiding. Ik vond het best een dingetje vooraf. Zeker omdat je alles goed uitgezocht wilt hebben, besproken, gepland en goed geregeld, binnen wat mogelijk is. Ik wilde mijn collega leerkrachten niet belasten met het schrijven van een heel onderwijsplan en het maken van een planning voor onze kinderen. Voordeel was dat ik als leerkracht zelf in ieder geval een hoop kon doen in deze voorbereiding.

Rekenen, spelling en (begrijpend) lezen dat zijn vaak wel de vakken waar je je op richt. Daarnaast hebben wij met de leerkrachten besproken wat zij voor onze kinderen nog meer belangrijk vonden om onderwijs over te geven op reis. In combinatie met de resultaten van het leerlingvolgsysteem (van methodes en CITO) heb ik een onderwijsplan opgesteld met daarin de doelen waar de kinderen aan werken gedurende de periode dat we in het buitenland zijn.

Vervolgens ben ik het lesmateriaal gaan verzamelen. Omdat wij gaan backpacken en geen eigen vervoer hebben is het streven dat het schoolwerk in een mapje past met werkbladen, wat (werk)schriftjes en een tablet waar het gescande materiaal te vinden is (opgeslagen op google drive, met als tip; maak de documenten ook offline beschikbaar!). In combinatie met een aantal apps of een inlog voor educatieve programma’s komen we tot een goede verdeling van werk wat online en offline gemaakt en geoefend kan worden. Dit heb ik in een weekplanning gezet, zodat de kinderen per week zien wat ze kunnen doen en dit zelf kunnen aftekenen. Als kinderen van een montessorischool moeten ze ook deze zelfstandigheid blijven oefenen en kunnen uitvoeren.

Vooraf hadden we goed bedacht wanneer we met de kinderen aan school zouden werken. Vonden we zelf. Eigenlijk net als thuis; schooldagen zijn schooldagen. Het weekend en de vakanties zouden ook bij ons vrij van school zijn. Wel bedachten we in minder tijd hetzelfde onderwijsaanbod te kunnen doorlopen, omdat je tenslotte maar met twee kinderen bent en niet met dertig. Het lijkt dus vrij logisch dat je je onderwijs efficiënt kan aanbieden en de kinderen, best vlot door de stof kunnen.

Het heetst van de dag leek ons een handig moment, omdat we dan waarschijnlijk geen andere activiteiten zouden doen, maar eerder de verkoeling zouden opzoeken. Als je dat dan toch doet, kun je dat goed combineren met werken aan school.

Kort gezegd; maandag t/m vrijdag zijn de schooldagen en we streefden ernaar op het heetst van de dag, zo’n 1,5 à 2 uur aan school te werken.

Dat was het plan…

En dan de praktijk van ons onderwijs op reis. Uiteraard liep die anders dan de planning vooraf. Want eenmaal onderweg merk je pas wat werkt. Dan pas merk je hoe je reageert op een andere omgeving, hoe je kinderen hierop reageren, hoe je reis verloopt en hoe lang je op sommige plekken blijft. Hoeveel tijd reisdagen in beslag nemen en hoe zelfstandig en gemotiveerd de kinderen zijn. Maar ook, hoe anders het is als leerkracht de leerkracht van je kind te zijn, terwijl je ook hun ouder bent en hoe zij daar weer op reageren. En dat dat dus elke dag anders is!

Die voorbereiding zat wel goed. De kinderen hebben, eenmaal thuis, het onderwijsplan doorlopen, hadden niet alles af, maar de doelen die ik vooraf opgesteld had, hebben ze behaald. Op school hebben ze d.m.v. toetsen laten zien dat ze moeiteloos konden aansluiten en de oudste die de gemiste CITO later maakte (de jongste hoefde deze niet in te halen), liet zien dit beter te doen, dan de keren daarvoor.  Geen garantie natuurlijk voor toetsen die nog zouden volgen, maar het doel: geen achterstand oplopen, maar gewoon weer in kunnen stromen was door beiden wel behaald.

Het was heel fijn om bepaald lesmateriaal beschikbaar te hebben op de tablet via Google drive. Vooral het feit dat we het offline beschikbaar hadden gemaakt, omdat de WIFI verbinding niet altijd even best was. Waar sommige apps dan minder goed werkten, waren de gescande materialen wel beschikbaar. Ook was het fijn voor de kinderen om met de werkbladen te kunnen werken in hun mapje en sommen te kunnen maken in een schrift. Een werkschrift voor rekenen hadden we ook mee en voor Spelling en begrijpend lezen had ik werkboekjes in het mapje gedaan. Om het technisch lezen op niveau te houden, zorgden we voor e-books via de bibliotheek en via een speciale app met digitale kinderboeken.

Het samengestelde pakket van lesmateriaal bleek in ieder geval voldoende voor de tijd dat we onderweg waren en ook volledig genoeg in het onderwijsaanbod wat we moesten doorlopen.

Vielen er dan geen dingen tegen? Zeker wel! De uitvoering in de praktijk was op sommige momenten echt wel een dingetje! Dan blijkt een reis geen vakantie te zijn. Het is natuurlijk niet allemaal rozengeur en maneschijn als je als kind les krijgt van je ouders, terwijl het zwembad lonkt. Het is warm, je hebt geen zin en je moeder loopt aan je hoofd te zeuren dat je toch echt een hoofdstuk moet lezen en een les van rekenen moet maken. Daar is geen klap aan! Als je dan naar je planning in je mapje kijkt en ziet hoeveel werk er voor de komende weken klaarligt om afgetekend te worden, dan motiveert dat kinderen echt niet altijd. School blijft gewoon school, ook als je op een heel mooi plekje bent aan de andere kant van de wereld. Of misschien wel juist daardoor. Waarom moet je dan aan je schoolwerk? Voor wie?

Voor ons als ouders was al vrij snel duidelijk; de planning moeten we loslaten. In ieder geval als ik het heb over ‘wanneer werken we aan school’. Het is niet realistisch om vast te houden aan een maandag t/m vrijdag als je onderweg totaal je bewustzijn van dagen kwijtraakt! Je realiseert je vooraf niet dat je geen weekend meer hebt, dat het niets uitmaakt of het woensdag of zaterdag is en dat je gedurende de dag meer niet dan wel op de tijd let, behalve als je ergens op tijd moet zijn. En ook dat is vaak weer relatief.

Dus schoolwerk doen op vaste dagen, werkt niet echt. Vaste tijden trouwens ook meestal niet. Want je weet vooraf niet hoe je dagen eruit gaan zien. Heel leuk hoor, aan je schoolwerk in de bus op een reisdag (lekker efficiënt denk je vooraf), maar in een schommelende bus krijg jij geen sommen op papier of woordjes keurig geschreven. Laat staan als je kinderen hebt met wagenziekte (dat bleef ons gelukkig bespaard). Dus je bent al blij als er wifi in de bus is of dat je op Netflix wat programma’s gedownload hebt, zodat ze dat onderweg kunnen doen, afgewisseld met eindeloos veel potjes Uno, kletsen, galgje en gesprekken over de mensen in de bus, de natuur buiten, de verschillende culturen (hmm, stiekem toch weer wat educatiefs onderweg gedaan ;-)).

En werken op het heetst van de dag? Dat werkte af en toe prima. Maar sommige activiteiten waren binnen en dan deden we dat juist op het heetst van de dag, want lekker met airco binnen.

Wat wij gedaan hebben: onze goede voornemens laten varen als het om die planning ging. En dat was heel bevrijdend! Uiteraard is er wel geregeld aan school gewerkt, maar de momenten waarop bekeken we kort van te voren. Als we wisten wat we de volgende dag of dagen gingen doen, pasten we daar de schoolmomenten op aan. Dus dat kon ook zijn; schooltijd na het ontbijt en voor we op pad zouden gaan. Of juist eind van de middag als we terugkwamen. Even chillen, wat eten en drinken, dan aan school met een afgesproken tijdsspanne voor er bijvoorbeeld gezwommen kon worden. Werkten de kinderen dan 5 dagen per week aan school? Nee. Soms een week minder, soms een week meer, maar bijvoorbeeld korter. De ene keer werd er 2,5 uur aan school gewerkt, een andere keer 45 minuten. Het hing echt van de dag af.

En dit is ook weer heel persoonlijk en per gezin verschillend. Ervaar dus echt wat voor jullie fijn werkt en durf aan te passen.

En vergeet de mindset niet! Als ik merkte dat ze te moe waren, er teveel weerstand was, gooiden we het over een andere boeg. Dan maar een dagje niet met als afspraak de volgende dag wat meer. Of bijvoorbeeld 2 of 3 keer per dag een kortere periode aan school werken. Het was maar net wat werkte voor de kinderen en voor ons.

Kijk dus vooral wat op dat moment past of werkt en probeer niet te strak vast te houden aan wat je vooraf bedacht had. Ik heb het geprobeerd en het werkte niet. Het gaf alleen maar frustratie bij mij en de kinderen, in plaats van dat ze mee wilden werken. Was het voordelig dat ikzelf leerkracht ben? Zeker wel als het om didactiek en educatie gaat. Maar soms was het ook even lastig omdat ik mijn kinderen niet altijd op dezelfde manier gemotiveerd kreeg als in de klas. De setting is natuurlijk niet te vergelijken. Met elkaar hebben we dus echt een modus gezocht en gevonden die voor ons allemaal werkte. Denk dus ook weer niet te makkelijk over het geven van onderwijs op reis.

Overigens realiseerden de kinderen zich wel heel goed het privilege dat ze hadden om op deze manier aan school te kunnen werken. Dat hielp ze vaak wel om even een periode goed gefocust aan het werk te gaan, omdat ze wisten dat zij daarna iets konden gaan doen, terwijl ze dat thuis niet zouden kunnen.

Het was heel fijn om met de planner te kunnen werken. Deze was zo opgesteld dat ze snel konden zien welk werk ze konden doen.

Ook hier hebben we wel een draai aan gegeven, omdat het soms ook fijn is van een bepaald werkje in 1x heel veel te doen, omdat je er net lekker in zit. Dat betekende dat er soms meer aan rekenen werd gedaan en een week wat minder aan spelling of andersom. Ook daarin is een planner een middel om te gebruiken. Een planner moet niet leidend zijn, je moet ook durven aanpassen aan wat werkt op dat moment.

Ondanks de lastige momenten die we vooraf zijn tegengekomen in de voorbereiding en de lastige momenten om met elkaar een goede modus te vinden, zouden we het zo weer doen. Het was heel speciaal om een periode zo intensief met elkaar te zijn, ik gun het iedereen. Het geeft je zoveel inzichten in jezelf en in elkaar.

De kinderen hebben zo ontzettend veel geleerd! Vergeet niet het Engels dat ze nu spreken, 3 andere talen waar ze woordjes en korte zinnetjes van hebben geleerd, hoe hun zelfstandigheid en zelfredzaamheid is toegenomen. Hoe ze op anderen durven af te stappen, gesprekken aangaan, observeren, accepteren, een wijdere blik op de wereld door andere culturen te hebben leren kennen. Of het besef dat je het thuis eigenlijk heel goed hebt. De geschiedenis, aardrijkskunde, biologie, maatschappijleer en wat al niet meer dat ze geleerd hebben door ergens anders te zijn. De verhalen die wij daarover vertelden of de mensen die we ontmoetten. Leren hoe je verf maakt met natuurlijke materialen op een zijdeweverij, hoe olifanten verzorgd worden die niet meer zelfstandig in het wild kunnen leven. De manier waarop Laos de ontmanteling en opruiming van clusterbommen organiseert. Hoe mensen jarenlang in tunnels leefden in Vietnam, hoe rijst groeit en hoe krabben gevangen worden in Kampot. Maar ook hoe dat werkt met stalagmieten en stalagtieten, enzovoort, enzovoort.

Het heeft ze zoveel meer gebracht dan het feit dat ze zonder moeite weer in konden stromen in hun klas op school.

Vooraf, tijdens de reis en ook achteraf, heb ik veel contact gehad en gezocht met ouders die dit ook gedaan hebben of van plan zijn. Ik heb gemerkt dat er veel meer gezinnen zijn die dit willen doen, dan ik mij vooraf realiseerde. We zijn allemaal op zoek naar antwoorden op dezelfde vragen. We willen allemaal hetzelfde voor onze kinderen tijdens zo’n reis; we willen ze geen onderwijs ontnemen. We willen ze juist iets extra’s meegeven. En we willen dit graag op een manier doen die past bij ons gezin.

Daar is “Les van Tes” uit ontstaan. Uit de behoefte van ouders om antwoorden te krijgen op onderwijsgerelateerde vragen in combinatie met reizen. Of om onderweg even contact met een leerkracht te kunnen hebben over dingen waar je onderweg tegenaan loopt. Of juist om je kinderen even te laten praten met een leerkracht terwijl je onderweg bent.

Ik hoop dat dit artikel je een eerlijk beeld geeft over onze ervaringen van onderwijs onderweg op reis. Dat je merkt dat het zinvol is om alles vooraf goed uit te zoeken en voor te bereiden. Het je helpt bij het maken van een planning, bij het stellen van het onderwijsdoel. En ook dat het je helpt om je plan, dat je vooraf zo zorgvuldig maakte, te durven los laten en aan te passen aan het moment als dat nodig blijkt.

Sinds 2024 bestaat het online platform ‘Leer-Kracht voor ouders’. Je leert er in verschillende lessen, gesorteerd op thema, hoe je zelf je eigen kind kunt begeleiden en lesgeven. Je leert hoe je uitleg geeft, een planning maakt, krijg handige documenten en tools om te gebruiken en leer meer over de ontwikkeling van je kind en hoe je je kind kunt helpen bij de concentratie. Al voor slechts 77 euro heb je een half jaar toegang tot al het materiaal. Het is een groeiend platform, een groeiende database en een heel fijne manier om ook met andere ouders in contact te komen.